Nederlandse propaganda met Rabelais (1690)

zondag 26 augustus 2007

Een plano (een poster, zeg maar) uit 1690. Daarop een afbeelding van een zieltogende figuur op een koninklijk sterfbed, met het opschrift ‘Pantagruel agonisant’. Tientallen echte en allegorische figuren en symbolen rond dat bed. Op de achtergrond rijdt triomfantelijk een doodgewaande maar verrezen overwinnaar de scène binnen. Onder de plaat een korte toelichting, in Nederlands en Frans.

De tijdgenoot begrijpt onmiddellijk dat het gaat om de koninklijke terrorist Lodewijk XIV, en om de man die Europa beschermt tegen het absolutistische en ultramontaanse gevaar: stadhouder Willem III. Die verdedigt democratie en protestantisme tegen fanatisme en megalomanie. Hij is de leider van dat éne dorp aan zee dat nog weerstand biedt.

De maker is Romeyn de Hooghe (1645-1708). Hij is lid van het propagandateam van Willem III, en misschien zijn belangrijkste spindoctor. Hij maakt in 1688-1690 een speciale reeks politieke platen waarin hij, vaak met toelichtende tekst, Lodewijk en zijn katholieke bondgenoten zoals de Engelse Jacobus II, aanvalt en soms letterlijk te kakken zet.

In deze serie platen maakt hij vaak gebruik van figuren uit de Rabelaisiaanse wereld. Hij verbindt die met weer andere werelden: de commedia dell’arte, de wereld van Ariosto.

Omvertaald betekent dit dat Lodewijk, als Pantagruel, door de lezer/bekijker begrepen wordt als een mix van Don Quichotte en een van waanideeën bezeten Orlando furioso.

Anders gezegd: Lodewijk en consorten zijn gekken. Maar gevaarlijke gekken. Willem III is het gezonde verstand. De poster vraagt Europa: steun Willem!

Aan deze plaat is gewijd het laatste en finale nummer van Faicts & Dicts, het blad van het Nederlandse Rabelaisgezelschap (1) dat op 24 augustus 2007 is verschenen. Die dag verscheen tevens een bijzondere heruitgave van deze prent. Deze heruitgave van de plaat is niet te koop maar zal wel te vinden zijn in de KB; daarnaast te zijner tijd misschien ook in enkele universiteitsbibliotheken. Een detail op http://rabelais.nl/html/faicts___dicts.html

Overigens: in het genoemde blad zijn heel wat mededelingen te vinden over Rabelais in Nederland, tijdens de lange achttiende eeuw. Zie de site van het genootschap. Daar kunt u de teksten vinden.

(1) André Hanou, ‘Rabelais als wapen in Nederlandse propaganda rond 1690’. In: Faicts & Dicts [...] nr. 41 (augustus 2007), p. 2-12.