Jan Blokker en A Sound of Music

donderdag 27 december 2007

Zag u het stuk door Blokker, de dag vóór Kerstmis opgedist in de NRC van 24 december? Onder de kop ‘Waarom zijn Ephimenco, Holman, Pam en Zwagerman toch zo voorspelbaar?’

Herkauwer vat deze dis even samen.

1. Amuse-gueule. Zionist Theodor Herzl tuigt op 24 december 1895 zijn kerstboom op. Een opperrabijn is vertoornd over die kerstboom. Reactie Herzl: ‘Ach, dan noemen we het toch een chanoekaboom of teken van de zonnewende’. (Da’s echt verlicht, bedoelt Blokker)

2. Voorgerecht. ‘De’ Verlichting bestaat niet. Je moet niet te pas en te onpas Kant, Voltaire (‘wiens 18de eeuwse, spirituele humor [toch straks] door niemand meer wordt begrepen’), de Encyclopedisten en al die anderen aanroepen; om zo tot vervelens toe aan te tonen dat moslims, tenzij tot die standpunten bekeerd, nooit in de westerse samenlevingen zullen integreren.

3. Hoofdgerecht. En wat is ‘de’ islam eigenlijk? Blokker leest graag over de grote kalifaten van Bagdad en Damascus uit de 9e en 10e eeuw ‘toen de Arabische beschaving een steeds weelderiger karakter kreeg’ en toen bijv. 1000-en-1 Nacht ontstond. ‘Waar is die sprankelende. sprankelende, creatieve islam gebleven?’

4. Cliteur, Bolkestein en een zwik anderen begrijpen niet dat onder/achter de onze hoofddoekjes en boerkaatjes ook nog van alles kan schuilgaan en dat er mooie dingen in het verschiet liggen.

5. Toetje. Al die mensen die zich beroepen op de Verlichting begrijpen dus nergens iets van. ‘Hoe verlicht zullen ze nog lijken als we vijf, tien of 112 kerstavonden verder zijn?’

De basislijn van dit hutspotje lijkt te zijn: er is van alles mogelijk binnen diverse varianten van een religie. Hou dus je mond en wacht af.


Even kort een reactie bij dit dissen van de Verlichting.

Het is aardig dat bij Blokker nu es niet rationalisme en atheisme aan de orde komen. Dat zijn begrippen die weinig met de Verlichting uitstaande hebben, omdat naar Herkauwers idee de Verlichting primair is: de verwondering over het bestaan, het zoeken naar de samenhang daarvan, het verantwoord daarover praten, het blij zijn met de natuur zelf (niet uitsluitend als symbool Gods of iets dergelijks), het begrip krijgen voor dieren, de wil hebben te speuren naar een grond of de grond voor moraal, de mening dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn, het praktisch vinden dat kerk (religie) en staat gescheiden zijn, en zo nog een rits zaken.

Dat zijn dingen die een gezond denkend mens misschien altijd zou moeten voorstaan. Men hoeft zich niet eens op de Verlichting te beroepen. Die expliciteert ze alleen meestal. In theorie kun je zelfs aan voodoo doen, en toch geheel achter Kant staan.

Maar blijkbaar is Blokkers redenering in zijn hoofdschotel: ooit zullen die mensen, die op grond van een religieuze overtuiging al die leuke dingen nu nog niet voorstaan, toch mogelijk ooit es (over vijf jaar? 50? 500?) dergelijke mooie dingen scheppen en zeggen. Zeur dus niet zo.

Deze idee komt Herkauwer vreemd voor. Wat is dit voor gedachtengang? Wat wil dit Blokkeriaanse morele en politieke laissez-faire?

Stel je voor dat men om dit soort reden de apartheid had laten bestaan; of dat aan willekeurig welk regime dat mensen verdrukt maar alle tijd gelaten moet worden.

Het is daarnaast een vreemde, ahistorische en inlegkundige gedachte, dat het perse de islam is die debet is aan de bloei van de filosofie in de genoemde plaatsen en eeuwen, en dat Sindbad en dergelijke teksten te danken zijn aan dito. (1) Dergelijke bloei is vaak (inderdaad: niet altijd) slechts het geval tijdens, of zelfs ondanks, de dominantie van deze of gene religie.

Volgens zijn eigen redenaties zou Blokker dan op vergelijkbare wijze moeten jubelen:

‘Lees de Reinaart es - echt een gevolg van wat de bisschop van Brugge op de preekstoel zei. Leve het christendom!’

‘Lees de Poimander es, of het gehele werk van Hermes Trismegistos, opnieuw bekend geworden tijdens het bewind van de Medici, toen de Renaissance begon in Florence! U ziet dat na ruim 1000 jaar de pausen toch beschaving hebben gebracht aan de wereld!’

‘Lees de Hamlet! Natuurlijk ziet u meteen de invloed van Maarten Luther en Thomas Cranmer!’


Zo redeneert natuurlijk geen mens... want het zijn onzindelijke, en anti-historische verbindingen en redeneringen.

Het historische denken van Blokker is in zekere zin gerustellend, dat wel. We weten nu dat het slechts toeval geweest moet zijn, dat de mongoolse horden van Dzjenghis Khan na een paar eeuwen niet spontaan een Venus Kallipyge zijn gaan uitbeitelen. Blijkbaar kun je daar in een normaal geval wél op wachten.

Heerlijk: de opvatting van geschiedenis als A sound of music.

Het is heel optimistisch. Bijna eh... verlicht.

Nederland kan op 31 december dus blijde het oor op het kussen leggen. Alles sal reg kom.

Een beetje verbazend is het wel: Blokker, toegetreden tot de kaste der gladstrijkers en polderaars.


(1) Herkauwer vraagt zich af of de gedachten van die pasbekeerde grieken met hun gearabiseerde namen, die verder borduurden op Plato en Aristoteles, wel zo geheel en al het gevolg waren van welke monotheistische religie dan ook.

Nog iets. Wanneer bepaald moet worden of iets het gevolg is van een bepaald religieus concept, moet men dan niet eerder (ook volgens de overtuiging van die gelovigen die zich orthodox noemen) kijken naar wat de basisteksten (Bijbel, Koran, Boek van Mormon, wat ook) zelf beweren? Wordt in die boeken iets geheel anders beweerd dan het beschavingsproduct in de 10e of 21e eeuw zelf wil zijn, dan kan men toch moeilijk volhouden dat het een het gevolg is van het ander.