Tierannie van Eigenbaat (1679)

maandag 28 januari 2008

Twee dagen geleden verscheen:

Nil volentibus arduum / Francesco Sbarra, Tieranny van Eigenbaat (1679). Toneel als wapen tegen Oranje. Bezorgd en ingeleid door Tanja Holzhey en Kornee van der Haven. Melodienotatie verzorgd door Rudolf Rasch. Zoeterwoude, Astraea, 2008. Duivelshoekreeks nr. 16. ISBN 978-90-75179-26-2. 224 blzz.

Prijs E 18,50. Verkrijgbaar via de boekhandel of via Astraea (mail uitgeverijastraea@mac.com; er komen dan wel portokosten bij).

Tieranny van Eigenbaet is een toneelstuk met muziek dat je als toneelliefhebber in de vroege achttiende eeuw beslist gezien moest hebben. Het voorwoord van de bezorgers meldt dat dat dit zinnespel

‘tot ver in de achttiende eeuw een publiekstrekker [was] van de Amsterdamse schouwburg. De populariteit van het toneelstuk hing samen met zijn visuele aantrekkelijkheid, maar ook met de subversieve uitleg van de toneelhandeling. Het zinnespel werd namelijk gebruikt als anti-stadhouderlijke propagandastuk. [...]

Aan de hand van Tieranny van Eigenbaat laat zich de veelzijdigheid van de toneelkunst omstreeks 1700 uitstekend illustreren. Zo zijn er verbanden te leggen met de barokke opera, dankzij de liederen die tijdens de uitvoering werden gezongen. De melodieën zijn in deze tekst opgenomen. Bij een van deze liederen wordt in de tekst ook van een begeleidende dans gesproken. De nauwkeurige beschrijving van de spectaculaire kleding van de allegorische personages levert inzichten op in de vroegmoderne kostumering van de Schouwburgacteurs en laat een duidelijk verband zien met de toenmalige iconologische conventies.

De gelaagdheid van dit toneelstuk is echter veel groter. Zo was het een literair wapen in de machtsstrijd tussen oranje- en staatsgezinden. Bovendien sluit het opvallend goed aan bij de spinozistische opvattingen over menselijk gedrag en bij radicaal-republikeinse tendenties. In de inleiding wordt daarom ook op deze politieke, filosofische, muzikale en iconologische aspecten ingegaan.’

Herkauwer meent te weten dat rond 1785 niet voor niets het begrip ‘Eigenbaat’ in allerlei teksten (bijvoorbeeld van de patriotse dolle Diemer dominee Bernardus Bosch) opnieuw een belangrijke rol speelt, en heftige emoties oproept... men greep terug naar iets bekends.