maandag 7 januari 2008
In 1798 mislukte een poging van vooruitstrevenden, joden in Felix Meritis toe te laten. Die zaak is duidelijk geworden in het Kinker-onderzoek van de laatste decennia. (1) Joden kregen pas toegang in de tweede helft van de negentiende eeuw.
Herkauwer ontdekte recent dat die kwestie in 1827 nog steeds een staartje kon krijgen, en aanleiding worden tot een pennestrijd zelfs buiten Felix.
In het Algemeen nieuws- en advertentie-blad van 16 november 1827 kan men een ingezonden brief vinden van Jan Tolerant, gedateerd Utrecht 13 november 1827.
Jan Tolerant reageert op berichten in kranten over het 25-jarig jubileum van Felix, en de speech van Barend Klijn Barendsz daarbij. Die spreker had het over Felix als ‘een gedenkteeken van vrijheid en verlichting’.
Dit nu schoot Jan Tolerant in het verkeerde keelgat. Dat mocht waar zijn zo rond 1795, vond hij; maar nu de verlichting toegenomen was, en men in allerlei genootschappen de andersdenkenden niet langer schuwde, nu lag dat wat anders!
‘Hoe armzalig ziet het er dan met Felix Meritis uit, daar hare verlichting zoo naauw door de palen des vooroordeels beperkt wordt, als de opinien der menschen dezelve voorschrijft. Ja, Felix Meritis, eene maatschappij bepaaldelijk voor verdiensten en verlichting bestemd, weigert verdienstelijke, brave mannen, wier wandel onbevlekt en eerbaar is, als leden in haren kring te ontvangen: alléén omdat: ZIJ JODEN ZIJN.’
En ironisch merkt hij op:
‘Kom! da C., laat uwe uitgedoofde dichtader ontspringen, en zing uw meesters: op! Mannen, op! Roep triomf; daar uwe geliefde leer van onverdraagzaamheid door uwe vijanden zelven voortgeplant en uitgebreid wordt!!’
In een nawoord zegt de redactie: de klacht lijkt billijk. In Amsterdam wordt een jood uit de tempel van vrijheid en verlichting geweerd! Amsterdammers, doe er wat aan!
Heel curieus is daarop een reactie in genoemd blad, op 1 december, door ‘Een oud lid van Felix Meritis’. Deze legt uit waarom al in het begin, in 1777, joden in Felix geweigerd werden. Deze bijzondere tekst met zijn bijzondere argumentatie in de volgende aflevering.
(1) Het is kort opnieuw beschreven in het recente Spiegel van Amsterdam. Geschiedenis van Felix Meritis (Amsterdam 2007) door Loes Gompes en Merel Ligtelijn. Aldaar p. 60-63.
In 1798 mislukte een poging van vooruitstrevenden, joden in Felix Meritis toe te laten. Die zaak is duidelijk geworden in het Kinker-onderzoek van de laatste decennia. (1) Joden kregen pas toegang in de tweede helft van de negentiende eeuw.
Herkauwer ontdekte recent dat die kwestie in 1827 nog steeds een staartje kon krijgen, en aanleiding worden tot een pennestrijd zelfs buiten Felix.
In het Algemeen nieuws- en advertentie-blad van 16 november 1827 kan men een ingezonden brief vinden van Jan Tolerant, gedateerd Utrecht 13 november 1827.
Jan Tolerant reageert op berichten in kranten over het 25-jarig jubileum van Felix, en de speech van Barend Klijn Barendsz daarbij. Die spreker had het over Felix als ‘een gedenkteeken van vrijheid en verlichting’.
Dit nu schoot Jan Tolerant in het verkeerde keelgat. Dat mocht waar zijn zo rond 1795, vond hij; maar nu de verlichting toegenomen was, en men in allerlei genootschappen de andersdenkenden niet langer schuwde, nu lag dat wat anders!
‘Hoe armzalig ziet het er dan met Felix Meritis uit, daar hare verlichting zoo naauw door de palen des vooroordeels beperkt wordt, als de opinien der menschen dezelve voorschrijft. Ja, Felix Meritis, eene maatschappij bepaaldelijk voor verdiensten en verlichting bestemd, weigert verdienstelijke, brave mannen, wier wandel onbevlekt en eerbaar is, als leden in haren kring te ontvangen: alléén omdat: ZIJ JODEN ZIJN.’
En ironisch merkt hij op:
‘Kom! da C., laat uwe uitgedoofde dichtader ontspringen, en zing uw meesters: op! Mannen, op! Roep triomf; daar uwe geliefde leer van onverdraagzaamheid door uwe vijanden zelven voortgeplant en uitgebreid wordt!!’
In een nawoord zegt de redactie: de klacht lijkt billijk. In Amsterdam wordt een jood uit de tempel van vrijheid en verlichting geweerd! Amsterdammers, doe er wat aan!
Heel curieus is daarop een reactie in genoemd blad, op 1 december, door ‘Een oud lid van Felix Meritis’. Deze legt uit waarom al in het begin, in 1777, joden in Felix geweigerd werden. Deze bijzondere tekst met zijn bijzondere argumentatie in de volgende aflevering.
(1) Het is kort opnieuw beschreven in het recente Spiegel van Amsterdam. Geschiedenis van Felix Meritis (Amsterdam 2007) door Loes Gompes en Merel Ligtelijn. Aldaar p. 60-63.
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten