Verlichte beledigingen?

dinsdag 15 januari 2008

U kent de eindeloze en zenuwloze hedendaagse discussie over het ‘kwetsen’ van geliefde gevoelens. Herkauwer begrijpt vaak niet hoe men hoe dan ook over principiële verschillen kan spreken zonder af en toe te verklaren dat sommige stellingen nogal onzinnig, onbegrijpelijk of onacceptabel zijn.

Echt ruw taalgebruik is daarbij niet eens nodig - hoewel dat een enkele keer functioneel kan zijn om verstarde stellingen en totaal verpolderde posities te doorbreken.

Bij een normale discussie moet je echter soms kunnen zeggen: wat een onzin! Ook al menen fundi’s, kwakzalvers, en ook verlichten zelf dat ze nu wel erg onfluwelig behandeld worden. Dat hoort bij een normaal debat, en zo gebeurde dat ook eindeloos tijdens de Verlichting.

Willekeurig voorbeeld. De reacties toen waren vrijwel dezelfde als die van vandaag de dag.

In 1796-1797 ontstaat er stennis in de Republiek over één opmerking, gemaakt door de volksvertegenwoordiger Jacob Hendrik Floh (1758-1830) (1), tijdens een speech in het parlement. Floh had, sprekend over een ander onderwerp, gezegd dat het idioot was een stelling uit de Heidelbergse catechismus serieus te nemen. Die stelling luidde en luidt: ‘Wy zyn van nature geneigd God en onzen naasten te haten’.

Er komen talrijke reacties in geschrifte. Natuurlijk vooral door leden van de oude heersende kerk - die eeuwenlang liefdevol en zonder enig pardon andersdenkenden had gekwetst zonder zich om hun gevoelens te bekommeren. Eén van de reacties op Floh komt nu van de orthodoxe predikant Ewaldus Kist (1762-1822).

In zijn vier-en-veertig bladzijden tellende Aanmerkingen over de stelling van de Heidelbergschen Katechismus: Wy zyn van nature geneigd, God en onzen naasten te haaten, by gelegenheid dat de burger repraesentant J.H. Floh heeft kunnen goedvinden deze stelling te verklaren als strydig met de broederschap en verderflyk voor de maatschappy (Amsterdam 1796) toornt hij:

- het is onverlicht (!) om dergelijke dingen te zeggen. Zo spring je niet om met de gevoelens van anderen en met hun heilige teksten;

- het is onbescheiden (dus: onbeleefd, onaardig) in het algemeen;

- die tekst moet natuurlijk op een beetje gematigde manier bestudeerd en uitgelegd worden.

U herkent alle automatismen...